آیه 75 سوره طه

وَ مَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصَّالِحاتِ فَأُولئِكَ لَهُمُ الدَّرَجاتُ الْعُلى‌ (75)

«1» نقل حديث امام صادق عليه السلام به مضمون، كه فرمودند: المؤمن اشدّ من الجبل، و الجبل يستقلّ منه بالفاس و المؤمن لا يستقلّ على دينه- سفينة البحار، ج 1، ص 35.

جلد 8 - صفحه 301

بعد احوال مؤمنين را فرمايد:

وَ مَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِناً: و هر كه آيد به محضر الهى در حالتى كه مؤمن باشد به خدا و رسول او. قَدْ عَمِلَ الصَّالِحاتِ‌: بتحقيق ادا كند و بجا آورد كارهاى شايسته را كه خدا امر فرموده. فَأُولئِكَ لَهُمُ الدَّرَجاتُ الْعُلى‌: پس آن گروه مؤمنان مر ايشان راست درجه‌هاى بلند.

تنبيه: آيه شريفه دال است بر آنكه اعمال صالحه، جزء ايمان است، يعنى معتقدات حقه فقط بدون بجا آوردن اوامر و نواهى الهيه در قيامت فايده‌اى نخواهد داشت از جهت فوز به سعادات و رسيدن به درجات.

فَأَوْجَسَ فِي نَفْسِهِ خِيفَةً مُوسى‌ (67) قُلْنا لا تَخَفْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعْلى‌ (68) وَ أَلْقِ ما فِي يَمِينِكَ تَلْقَفْ ما صَنَعُوا إِنَّما صَنَعُوا كَيْدُ ساحِرٍ وَ لا يُفْلِحُ السَّاحِرُ حَيْثُ أَتى‌ (69) فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سُجَّداً قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هارُونَ وَ مُوسى‌ (70) قالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلافٍ وَ لَأُصَلِّبَنَّكُمْ فِي جُذُوعِ النَّخْلِ وَ لَتَعْلَمُنَّ أَيُّنا أَشَدُّ عَذاباً وَ أَبْقى‌ (71)

قالُوا لَنْ نُؤْثِرَكَ عَلى‌ ما جاءَنا مِنَ الْبَيِّناتِ وَ الَّذِي فَطَرَنا فَاقْضِ ما أَنْتَ قاضٍ إِنَّما تَقْضِي هذِهِ الْحَياةَ الدُّنْيا (72) إِنَّا آمَنَّا بِرَبِّنا لِيَغْفِرَ لَنا خَطايانا وَ ما أَكْرَهْتَنا عَلَيْهِ مِنَ السِّحْرِ وَ اللَّهُ خَيْرٌ وَ أَبْقى‌ (73) إِنَّهُ مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لا يَمُوتُ فِيها وَ لا يَحْيى‌ (74) وَ مَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصَّالِحاتِ فَأُولئِكَ لَهُمُ الدَّرَجاتُ الْعُلى‌ (75) جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ ذلِكَ جَزاءُ مَنْ تَزَكَّى (76)

ترجمه‌

پس احساس نمود در ضمير خود بيمى موسى‌

گفتيم مترس همانا توئى برتر

و بينداز آنچه در دست راست تو است فرو ميبرد آنچه را ساخته‌اند همانا آنچه را ساخته‌اند مكر ساحر است و رستگار نميشود ساحر هر جا كه آيد

پس بر وى افكنده شدند ساحران سجده كنندگان گفتند ايمان آورديم بپروردگار هارون و موسى‌

گفت آيا ايمان آورديد مر او را پيش از آنكه اذن دهم شما را همانا او هر آينه بزرگ شما است كه آموخت بشما سحر را پس هر آينه خواهم بريد البتّه دستهاى شما و پايهاى شما را بر خلاف يكديگر و هر آينه بردار كشم البتّه شما را بر تنه درخت خرما و هر آينه خواهيد دانست كه كدام يك از ما سخت‌تر است از جهت عذاب و پاينده‌تر

گفتند هرگز اختيار نخواهيم نمود تو را بر آنچه آمد ما را از معجزات آشكار و آنكس كه آفريد ما را پس حكم كن آنچه را تو حكم كننده‌ئى جز اين نيست كه حكم ميكنى در اين زندگانى دنيا

همانا ما ايمان آورديم بپروردگارمان تا بيامرزد براى ما گناهانمان را و آنچه را اكراه نمودى تو ما را بر آن از سحر و خدا بهتر است و پاينده‌تر

محقّق است كه كسيكه بيايد نزد پروردگارش با آنكه باشد گناهكار پس همانا مر او را است جهنّم كه نه ميميرد در آن و نه زندگانى ميكند

و كسيكه بيايد نزد او با آنكه مؤمن باشد كه بتحقيق بجا آورده باشد كارهاى شايسته را پس آنگروه براى ايشان است مقامات عاليه،

بهشتهاى اقامت دائمى كه ميرود از زير آنها نهرها كه جاودانيانند در آن و آن پاداش كسى است كه پاك باشد..

جلد 3 صفحه 515

تفسير

پس از آنكه ساحران عصاها و ريسمانهاى خودشان را انداختند و در نظر حضرت موسى براى سحرى كه كرده بودند نمودار شد كه آنها راه ميروند مختصر ترسى در دل آنحضرت جاى گير شد براى آنكه مبادا آنها غالب شوند و دين حقّ ثابت نشود و مردم در ضلالت و گمراهى بمانند چنانچه در نهج البلاغه باين معنى اشاره شده است لذا خداوند صريحا او را نهى فرمود از آنكه بترسد و خطاب را بضمير انت تكرار فرمود براى تأكيد با آنكه كلام بحرف تأكيد مؤكّد بود و تصريح بغلبه او فرمود و در احتجاج از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه وقتى موسى ترسيد متوسل بمحمد و آل محمد عليهم السلام شد و امان طلبيد پس از آن خطاب رسيد نترس همانا البتّه تو غالبى و بينداز عصاى خود را مى‌بلعد بقدرت خدا آنچه را كه ساخته و پرداخته نمودند و تلقّف برفع و تشديد نيز قرائت شده است و فرمود همانا آنچه ساخته و پرداخته نموده‌اند بكيد و مكر و حيله ساحر درست شده و ساحر هر جا باشد و هر كار كند خير نمى‌بيند و بمراد نميرسد و عاقبت رسوا خواهد شد و موسى عليه السّلام اطاعت نمود و انداخت و بلعيد تمام مصنوعات آنها را و ساحرها يقين كردند كه كار آنحضرت سحر نيست و معجزه الهيه است لذا همگى برو بزمين افتادند و براى عظمت اين امر در نظرشان و قبول توبه از اعمالشان سجده كردند براى خضوع در پيشگاه الهى و گفتند ايمان آورديم ما بپروردگار هارون و موسى عليه السّلام و اعراض نموديم از فرعون و فرعونيان و فرعون آنها را معاتب قرار داد و گفت ايمان آورديد و متابعت نموديد موسى را پيش از آنكه من بشما اجازه دهم كه ايمان بياوريد همانا او هر آينه بزرگ و اعلم و استاد شما است كه بشما سحر آموخته و با يكديگر قبلا مواضعه و سازش كرده بوديد در اين امر كه او غالب و شما مغلوب شويد و فورا ايمان بياوريد اكنون من شما را مجازات ميكنم باين كيفيّت كه دست راست و پاى چپ شما را مى‌برم و شما را مى‌آويزم بر تنه درخت خرما كه در مرئى و منظر مردم جان دهيد و موجب عبرت خلق شويد و بدانيد كه كدام يك از من و موسى يا خداى او عذابش شديدتر و با دوام‌تر است گفته‌اند از فرط غرور و جهل تصوّر ميكرد كسى بدون اجازه او نبايد دينى را اختيار نمايد و آنها در جواب گفتند هرگز اختيار نمى‌كنيم رضاى‌

جلد 3 صفحه 516

تو را بر دين حقّ كه ثابت شد از براى ما بمعجزات باهرات و بر آن خداوندى كه خلق فرمود ما را يا قسم بآنخداوندى كه آفريد ما را پس حكم كن آنچه دلت ميخواهد هر حكمى بكنى در اين دنيا ميكنى كه ميگذرد و آخرت باقى براى ما بهتر است ما ايمان بخدا آورديم تا از گناهانمان بگذرد و ما را بر سحرى كه در مقام معارضه با حضرت موسى كرديم باصرار تو مؤاخذه ننمايد و پاداش الهى بهتر و عذابش باقى‌تر است در جوامع روايت نموده كه سحره بفرعون گفتند موسى را وقتى در خواب است بما نشان بده پس يافتند او را در خواب با آنكه عصا حراست او را مينمود و گفتند اين ساحر نيست چون ساحر وقتى بخوابد سحرش باطل ميشود ولى فرعون بخرجش نرفت و آنها را وادار بمعارضه نمود و كسيكه بحال كفر و عصيان بميرد جهنّم از آن او است كه نه ميميرد در آن تا راحت شود و نه زندگانى راحتى ميكند كه بهتر از مردن باشد و بنظر حقير محتمل است مراد آن باشد كه نه ميميرد و نه زنده ميباشد يعنى هميشه مشغول جان كندن است و كسانيكه در پيشگاه الهى حاضر شوند با آنكه اهل ايمان و اعمال صالحه باشند داراى منازل رفيعه‌اى خواهند بود كه آنها بهشتهاى دائمى داراى نهرهاى جارى است كه هميشه در آنها خواهند بود و آن پاداش كسانى است كه پاك شدند از چرك كفر و عصيان بتوبه و سه آيه اخيره محتمل است جزء كلام سحره باشد كه خداوند نقل فرموده و محتمل است ابتداء كلام الهى باشد و كلمه على جمع عليا است كه آن مؤنّث اعلى ميباشد ..

وَ مَن‌ يَأتِه‌ِ مُؤمِناً قَد عَمِل‌َ الصّالِحات‌ِ فَأُولئِك‌َ لَهُم‌ُ الدَّرَجات‌ُ العُلي‌ (75)

و كسي‌ ‌که‌ بيايد ‌در‌ قيامت‌ ‌در‌ پيشگاه‌ خداوند ‌در‌ حالي‌ ‌که‌ ايمان‌ داشته‌ ‌باشد‌ و

جلد 13 - صفحه 66

محققا عمل‌ صالح‌ نموده‌ ‌باشد‌ ‌پس‌ اينها ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ درجات‌ بلندي‌ ‌است‌.

(وَ مَن‌ يَأتِه‌ِ مُؤمِناً) ‌در‌ مقابل‌ (مَن‌ يَأت‌ِ رَبَّه‌ُ مُجرِماً) و ايمان‌ چيست‌! بعضي‌ گفتند اقرار بلسان‌، بعضي‌ گفتند تصديق‌ بجنان‌، بعضي‌ گفتند عمل‌ باركان‌ بعضي‌ اقرار بلسان‌ و تصديق‌ بجنان‌ ‌که‌ ‌هر‌ دو معتبر ‌است‌. بعضي‌ اقرار و عمل‌ ‌با‌ ‌هم‌، بعضي‌ ‌هر‌ سه‌ ‌را‌ معتبر دانستند: و تحقيق‌ كلام‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ اصل‌ ايمان‌ و حقيقت‌ ‌آن‌ تصديق‌ بجنان‌ و قلب‌ ‌است‌ و اقرار بلسان‌ دليل‌ و مثبت‌ ايمان‌ ‌است‌ و عمل‌ باركان‌ نگهبان‌ و حافظ ايمانست‌.

(قَد عَمِل‌َ الصّالِحات‌ِ) مراد ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ جميع‌ اعمال‌ صالحه‌ ‌را‌ بجا آورد زيرا ممكن‌ نيست‌ و نيز مراد ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ جميع‌ اعمال‌ ‌او‌ صالحه‌ ‌باشد‌، زيرا مباحات‌ بسيار ‌است‌ بلكه‌ مراد ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ اعمال‌ صالحه‌ داشته‌ ‌باشد‌ ‌هر‌ چه‌ بيشتر بهتر.

(فَأُولئِك‌َ لَهُم‌ُ الدَّرَجات‌ُ العُلي‌) درجات‌ بسياري‌ ‌در‌ بهشت‌ و مقام‌ قرب‌ الهي‌ داريم‌ ‌که‌ ‌از‌ حدّ و حصر خارج‌ ‌است‌ ‌هر‌ چه‌ ايمان‌ كاملتر ‌باشد‌ و اعمال‌ صالحه‌ بهتر ‌باشد‌ و تقوي‌ زيادتر درجات‌ عاليتر ميشود ‌تا‌ برسد بدرجه اعلي‌ ‌که‌ خصيصه خاندان‌ محمّد صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و ‌سلّم‌ و آل‌ طيّبين‌ ‌او‌ ‌است‌.

(سؤال‌) ‌اگر‌ ايمان‌ دارد ولي‌ عمل‌ صالح‌ ندارد چه‌ دارد!

(جواب‌) اوّلا ‌اينکه‌ فرض‌ محال‌ ‌است‌، زيرا ايمان‌ بدون‌ عمل‌ صالح‌ ممكن‌ نيست‌.

و ثانيا ‌بر‌ فرض‌ بواسطه ايمانش‌ عاقبت‌ نجات‌ پيدا ميكند بعفو و مغفرت‌ الهي‌ و بشفاعت‌ شفعاء لكن‌ ‌آن‌ درجات‌ عاليتر ‌را‌ ندارد.

(سؤال‌) ‌اگر‌ ايمان‌ دارد ولي‌ عمل‌ صالح‌ ندارد چه‌ دارد!

(جواب‌) اوّلا ممكن‌ نيست‌، زيرا شرط صحّت‌ كليّه‌ اعمال‌ صالحه‌ ايمان‌ ‌است‌.

و ثانيا باعث‌ تخفيف‌ ‌در‌ عذاب‌ ‌او‌ ‌است‌، زيرا دركات‌ جهنّم‌ ‌هم‌ بسيار ‌است‌.

67

]

(آیه 75)- «و هر کس با ایمان نزد او آید، و اعمال صالح انجام داده باشد، چنین کسانی درجات عالی دارند ...» (وَ مَنْ یَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصَّالِحاتِ فَأُولئِکَ لَهُمُ الدَّرَجاتُ الْعُلی).